اهمیت بور در تغذیه گیاهان

مقدمه:
بور که با نماد شیمیایی B نشان داده میشود، یکی از عناصر غذایی موجود درخاک محسوب میشود که در رشد و تولید محصولات کشاورزی نقش مهمی دارد. بور از عناصر کم مصرف در تغذیه گیاهان محسوب شده ولی این امر به معنی بی اهمیت بودن حضور و مقدار آن نیست، زیرا این عنصر نقش های مهمی در گیاه به عهده دارد که از جمله میتوان به تشکیل دیواره سلولی سلول های گیاهی و ثبات آنها، تشکیل جوانه های برگ و گل، ترمیم بافت های آوندی، تنظیم مقدار آب و هدایت آن در سلول، انتقال کلسیم در گیاه، سنتز پروتئین، رشد ریشه، حرکت مولکول های حامل انرژی در گیاه به سمت قسمت های درحال رشد، گرده افشانی و تولید دانه اشاره کرد.

بور علاوه بر نقش مستقیم در رشد و زایش گیاهان، برای تثبیت نیتروژن توسط بقولات و جذب نیتروژن و فسفر لازم است. به طور میانگین مقدار عنصر بور در خاک های ایران بین ۲ تا ۱۰۰ میلی گرم در هر کیلو گرم خاک است و معمولا مقادیر کمتر از ۲۵ میلی گرم در هر کیلوگرم خاک نشان دهنده ی کمبود بور خواهد بود. سطوح بیش از ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم نیز باعث مسمومیت اغلب گیاهان و اختلال در جذب عناصر غذایی دیگر میگردد.

عوامل مؤثر در کمبود بور در گیاهان

اسیدیته خاک تاثیر زیادی در جذب عناصر غذایی توسط گیاهان دارد. بور در خاک های اسیدی در صورتی که مواد آلی کمی داشته باشند، به حالت اشباع درآمده و قابلیت جذب آن کاهش میابد. همچنین خاک های قلیایی که غنی از آهن و اکسید آلومینیوم هستند، نیز معمولا دچار کمبود بور هستند. بور به راحتی در خاک های ماسه ای شسته شده و از دسترس ریشه گیاه خارج میشود.

در این قیبل از خاک ها اضافه کردن بور به تنهایی نمیتواند مشکل را حل کند و اصلاح اسیدیته خاک نیز باید در نظر گرفته شود. هرعاملی اعم از رطوبت پایین یا بالای خاک که منجر به کاهش حرکت عناصر گردد نیز میتواند منجر به کاهش جذب و انتقال بور در گیاه گردد. دوره های خشکسالی طولانی مدت منجر به کاهش رشد ریشه شده و همین امر جذب و انتقال بور را کاهش میدهد. عنصر بور در گیاه انتقال و تحرک ضعیفی دارد، از این رو باید در تمام مراحل رشد گیاه به ویژه در زمان گلدهی، گرده افشانی و تولید دانه، این عنصر را در خاک تامین کرد.

علائم کمبود بور:

به دلیل تحرک کم این عنصر، علائم کمبود ابتدا در سرشاخه ها و برگ های جوان آنها بروز میکند. توقف رشد جوانه انتهایی و تولید برگ های کوچک رنگ پریده از علائم اولیه میباشد. شکننده شدن ساقه برگ ها و جوانه های انتهایی، چروکیده شدن سطح بین رگبرگ ها و ضخیم شدن رگبرگ ها نیز از دیگر علایم کمبود بور در برخی از گیاهان است.

با ادامه کمبود بور، بافت های میرستمی گیاه سیاه شده و عملا رشدی نخواهند داشت. کاهش طول ریشه، از بین رفتن گلها، تولید دانه های گرده نازا، گرده افشانی کم و تولید میوه نارس با دانه های پوک نیز از دیگر علائم کمبود بور میباشد که به خوبی اهمیت این عنصر را در فاز زایشی گیاه نشان میدهد. گیاهان مبتلا به کمبود بور، در برابر نور شدید خورشید در روزهای گرم و افتابی حساسیت زیادی نشان داده و گیاه رشد ضعیفی خواهد داشت. کمبود بور در برخی از گیاهان اختلالات مهمی را در محصول ایجاد کرده که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• قهوه‌ای شدن درون شلغم
• پوسیدگی درونی چغندرقند
• ساقه شکسته کرفس
• قهوه‌ای شدن یا توخالی شدن ساقه‌های گل‌کلم
• قهوه‌ای شدن داخلی گوجه‌فرنگی
• کاهش عیار نهایی چغندرقند

نیاز برخی از گیاهان به بور بیش از سایرین است. کرفس، چغندرقند، ترب و یونجه از جمله گیاهان پرنیاز بوده و کلم، شبدر، توتون، پنبه، گوجه فرنگی و اغلب میوه های هسته دار نیاز متوسط دارند. میوه های دانه ریز، خیار و سیب زمینی و حبوبات نیز نسبتا کم نیاز هستند.

درمان کمبود بور:

در گیاهان پرنیاز به بور که نیاز به چندین مرحله استفاده از بور میباشد، بهتر است آنالیز مقدار بور در گیاه صورت بگیرد. زیرا بور از عناصر کم مصرف بوده و مصرف بیش از حد آن موجب ایجاد مسمومیت میگردد. به منظور آنالیز نیز از برگ های جوان گیاه به صورت تصادفی نمونه برداری کرده و مقدار بور در هر برگ تخمین زده میشود.

در صورت تشخیص کمبود بور، میتوان کودهای حاوی بور را به صورت محلول پاشی و یا استفاده در اب ابیاری مورد استفاده قرار داد. در صورت عدم کمبود بور، بسیاری از گیاهان ممکن است به محلول پاشی بور واکنش منفی نشان دهند. نرخ توصیه شده کوددهی بور در خاک‌های شنی و اسیدی معادل با ۱ الی ۵/۱ کیلوگرم بور در هکتار و در خاک‌های رسی و قلیایی برابر با ۴ کیلوگرم بور در هکتار است.

در صورت کشت محصولات پرنیاز به بور در خاک های شنی که مستعد ابشویی عناصر غذایی هستند، استفاده مداوم از کود بور توصیه میگردد. باید به این نکته نیز توجه داشت که استفاده از بور بدون توجه به شرایط خاک، تضمین کننده جذب کافی بور نخواهد بود. به طور مثال خاک های به شدت قلیایی و وجود اهن و اکسید آلومینوم بالا در خاک جذب بور را به شدت کاهش خواهد داد.

منبع: زرین‌دان جنوب