اهمیت فسفر در کشاورزی

فسفر یکی از ۱۷ ماده مغذی ضروری برای رشد گیاه است. عملکرد آن توسط هیچ ماده مغذی دیگری قابل انجام نیست و برای رشد و تولید مثل بهینه، نیاز به عرضه کافی فسفر است. فسفر از عناصر حیاتی برای رشد گیاه است که در هر سلول زنده گیاهی یافت می شود. فسفر نقش اساسی در انتقال انرژی، فتوسنتز، تنفس، تبدیل قندها و نشاسته ها، حرکت مواد مغذی در گیاه، انتقال خصوصیات ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر،تقسیم سلولی و بزرگ شدن سلول ها دارد.

همچنین در ساختمان ها فسفولیپیدهای دیواره سلولی، ساختمان مولکول DNA ، RNA و ATP (مولکول حامل انرژی) نقش دارد. این عنصر کاتالیزور بسیاری از واکنش های بیوشیمیایی بوده و بسیاری از خصوصیات رشدی و عملکرد کمی و کیفی گیاهان تحت تاثیر این عنصر قرار می گیرد. بعد از نیتروژن، فسفر دومین عنصر غذایی پرمصرف برای گیاهان محسوب می‌شود و کارکردهای زیادی در متابولیسم گیاهی دارد. غلظت فسفر کل در محصولات کشاورزی به طور کلی متفاوت و بین ۰/۱ تا ۰/۵ درصد است.

معمولا محتوای کل فسفر خاک بالاست با این حال تنها قسمتی از آن به طور مستقیم در دسترس گیاه می باشد. فسفر به دو شکل مونو فسفات و دی فسفات از محلول خاک برای گیاه قابل جذب است. جذب و دسترسی ریشه به فسفر تا حد زیادی به pH خاک بستگی دارد.

بیشترین تحرک فسفر در خاک بین (pH) 6 تا ۷  اتفاق می‌افتد. در pH های بالا (حدود۸) فسفر به فسفات کلسیم تبدیل می شود و در شرایط اسیدی به شکل فسفات آهن وآلومینیوم رسوب کرده و غیر قابل استفاده برای گیاه است. دسترسی به عنصر فسفر را در pH های بالا از طریق افزودن مواد آلی و در pH های پایین با افزودن گوگرد یا گچ می توان بهبود داد. علاوه بر pH، وجود ماده آلی، تغذیه متعادل محصول و نوع خاک رس بر میزان جذب فسفر تاثیرگذار هستند.

به طوریکه به علت تمایل ذرات رس به تثبیت فسفر، در خاکهای نرم مانند لوم رسی نسبت به خاکهایی با بافت درشت، مقادیر بیشتری از فسفر تثبیت و از دسترس گیاه خارج می شود. در خاک های غنی از ماده آلی، میزان فسفر معدنی شده بالا بوده و برای گیاه قابل جذب است. همچنین در این خاکها ترکیب ماده آلی با آهن از تشکیل فسفات آهن جلوگیری می کند. کاربرد کودهای فسفره با سایر مواد مغذی باعث افزایش جذب آن می شود. به طور مثال استفاده از نیتروژن به شکل آمونیوم به همراه فسفر میزان جذب فسفر توسط گیاه را افزایش می دهد.

برای اطلاع از میزان فسفر خاک نیاز به آزمایش خاک می باشد که اینکار مستلزم نمونه برداری از خاک مزرعه یا باغ و ارسال آن به آزمایشگاه های خاکشناسی است. بر اساس نتیجه آزمایش خاک می توان میزان مصرف کودهای فسفره را محاسبه نمود. مقدار مناسب این عنصر بسته به نوع کشت متفاوت است. بیش بود یا کمبود فسفر، هر دو اثرات سویی بر گیاه می گذارند به طوریکه بیش بود فسفر علاوه بر مسمویت در گیاه، در معرض آبشویی نیز بوده و همچنین جذب و دسترسی سایر ریز مغذی ها را محدود می کند.

یکی از علل اولیه کمبود روی در خاکهای تیمار شده با مقادیر زیاد کودهای فسفره، واکنش فسفر با روی محلول در خاک است این واکنش باعث تولید کمپلکس های نامحلول روی فسفات می شود که بر دسترسی روی برای جذب گیاه در طول زمان تاثیر می گذارد که منجر به کاهش جذب روی و نهایتا کاهش رشد گیاه می شود. در شرایط سرد و مرطوب، در خاک‌های اسیدی یا خیلی قلیایی و خیلی متراکم، در خاکهایی با ذخیره فسفر کم و در گیاهان با سیستم ریشه ای ضعیف کمبود فسفر اتفاق می افتد. از علائم کمبود فسفر در گیاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش رشد قسمت هوایی و ریشه
• کاهش پنجه زنی در غلات
• تاخیر در گلدهی و رسیدگی میوه
• کاهش تعداد شکوفه ها و میوه ها
• تغییر رنگ نوک و لبه برگهای مسن به رنگ ارغوانی مایل به قرمز
• سفت شدن میوه و برگ
• کاهش مقاومت گیاه در برابر سرما
• اختلال در متابولیسم گیاه

منبع: زرین‌دان جنوب