کود دامی که کود حیوانی نیز نامیده میشود، درواقع مجموعه ای از فضولات حیوانات مختلف همراه با بستر آنها میباشد که میتواند از محل نگهداری اسب، گاو، گوسفند، مرغ و ماهیها به دست بیاید. کود دامی دارای خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاصی میباشد که برای اصلاح ساختار فیزیکی خاک و تغذیه گیاهان بسیار مفید است. هرچند کیفیت کودهای دامی متفاوت بوده و به عوامل مختلفی اعم از نوع حیوان، کیفیت مواد بستر، میزان پوسیدگی کود، میزان سدیم و نوع تغذیه دام ها، میزان شن و خاک و … بستگی دارد. کودهای دامی برخلاف کودهای شیمیایی که غالبا فقط ارزش تغذیه ای دارند، در اصلاح ساختار فیزیکی و بافت خاک نیز تاثیر مثبت دارند.
فواید کود دامی:
بهبود ساختمان خاک:
مواد آلی یکی از مواردی است که باعث ایجاد و پایداری ساختار خاک میگردد. مواد آلی در خاک های سبک (شنی) با اتصال ذرات به یکدیگر و در خاک های سنگین (رسی) با ممانعت از چسبندگی زیاد ذرات، ساختار خاک را متعادل میسازد. وجود مواد آلی بالا در کودهای دامی میتواند بدین طریق منجر به اصلاح ساختار خاک گردد.
افزایش تخلخل و بهبود تهویه خاک و نفوذ پذیری آب:
با استفاده از کودهای دامی و افزایش میزان مواد آلی موجود در خاک، وزن مخصوص ظاهری خاک متعادل میگردد. مقادیر زیاد وزن مخصوص نشانه متراکم بودن خاک است که در این نوع خاک ها تهویه به خوبی انجام نشده و ریشه گیاه و میکروارگانیزم های مفید با کمبود اکسیژن مواجه شده و شرایط برای بسیاری از بیماریهای خاکزاد فراهم میگردد. استفاده از کود دامی در این خاک های متراکم، باعث کاهش وزن مخصوص ظاهری خاک شده و اصطلاحا خاک پوک میشود که همین امر تهویه خاک را بهبود بخشیده و نفوذ پذیری آب را زیاد میکند.
افزایش ظرفیت نگهداری آب:
در خاک های شنی در صورت کم بودن مواد آلی، به علت درشت بودن منافذ، ظرفیت نگهداری آب بسیار کم است. این امر در نواحی که با کم آبی مواجه هستند بسیار حائز اهمیت است. کودهای دامی به علت اصلاح ساختار بافت خاک باعث افزایش ظرفیت نگهداری آب شده و از هدر رفت آن جلوگیری میکنند. از طرفی یکی از خصوصیات مواد آلی قابلیت نگهداری آب به میزان چند برابر وزن خود است. کودهای دامی باعث افزایش مقدار ماده آلی خاک و به دنبال آن باعث افزایش نگهداری آب در خاک میگردند.
افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی خاک:
ذرات مختلف خاک به ویژه رسها دارای بار منفی در سطح خود میباشند که همین امر باعث نگهداری کاتیون ها و تبادل آنها با ریشه گیاه میشود. هرچه خاک دارای ذراتی با بار آنیونی بیشتر باشد، ظرفیت نگهداری و انتقال کاتیون ها بیشتر شده و خاک به اصطلاح حاصلخیزتر میگردد. مواد آلی یکی از ذرات خاک میباشند که در سطح خود دارای بار منفی بوده و حضور آنها در کود دامی و خاک باعث افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی میگردد.
کاهش موضعی اسیدیته خاک:
استفاده از کودهای دامی در اطراف ریشه میتواند به طور موضعی اسیدیته خاک را در کاهش داده و جذب بسیاری از عناصر غذایی که در خاک های قلیایی قابلیت جذب شدن را نداشتند، افزایش دهد.
افزایش واکنش های اکسیداسیون و احیا:
برای اینکه عناصر غذایی به فرم قابل جذب برای گیاه در بیایند، واکنش های شیمیایی زیادی انجام میگیرد که دو واکنس اکسیداسیون و احیا از مهمترین آنهاست. عمده این واکنش ها به وسیله میکروارگانیزمهای مفید خاک صورت میگیرد و تامین مواد آلی با استفاده از کودهای دامی، میتواند به تغذیه بهتر و افزایش جمعیت و فعالیت این میکروارگانیزمهای مفید گردد.
تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه:
کودهای دامی حاوی مقادیر بالایی از عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف میباشند که از آن جمله میتوان به ازت، فسفر، پتاسیم، منیزیوم، گوگرد، روی و مس اشاره کرد. مقدار هر کدام از این عناصر غذایی در کودهای دامی مختلف، متفاوت بوده و به نوبه خود بخشی از مواد غذایی گیاه را تامین میکند.
تامین مواد اولیه و انرژی برای میکروارگانیزم های مفید خاک:
همانطور که میدانیم خاک اطراف ریشه حاوی میکروارگانیزم های میکروسکوپی و ماکروسکوپی متعددی میباشد که بسیاری از آنها در رشد، جذب عناصر غذایی، افزایش مقاومت گیاه به بیمارگرها و غیره تاثیر مثبت دارند. مواد آلی موجود در کودهای دامی تامین کننده مواد غذایی و انرژی برای این موجودات مفید است.
انواع رایج کود حیوانی:
کود اسبی: کود اسبی دارای سرعت تخمیر بالایی بوده و طی این پروسه حرارت زیادی تولید میکند و جزو کودهای گرم محسوب میشود. از این رو استفاده از آن در اراضی نواحی سرد و مرطوب ترجیح داده میشود. مقدار ازت این کود زیاد است و برای گیاهان گلدار، صیفی،گیاهان ریشه ای و غده ای و برای سبزیهایی که رشد سریع و عمر کوتاه دارند و همچنین برای گیاهان اسید دوست، توصیه میشود. البته باید از فراوری کامل کودهای اسبی مطمئن شد زیرا با توجه به تغذیه اسب ها از علف های هرز و نوع گوارش آن که غذای خود را خیلی پودر و نرم نمیکند، حاوی میزان زیادی از بذور علف هرز است.
کود گاوی: کود گاوی یکی از پرمصرف ترین کودهای دامی در ایران است. این کود برخلاف کود اسبی به کندی تجزیه شده (باتوجه به بستر کاه) و حرارت بالایی تولید نمیکند و از این رو جزو کودهای سرد دسته بندی میگردد. با توجه به سیستم گوارش و هضم گاو، میزان علف هرز آن به مراتب کمتر است. درصد رطوبت آن بالا بوده، به طوریکه کودهای تازه تولید شده در گاوداری ها دارای ۸۰ درصد رطوبت هستند.
کود گوسفندی: این کود بسیار خشک بوده و با توجه به نداشتن بستر با سرعت نسبتا بالایی تجزیه شده و کود نسبتا گرمی محسوب میشود. معمولا کود گوسفندی نسبت به کود گاوی دارای املاح بیشتر و عناصر کم مصرف کمتری است.
کود مرغی (پرندگان): این کود از نظر میزان مواد غذایی بسیار غنی میباشد و باید در مصرف آن احتیاط کرد زیرا ممکن است باعث سوختگی گیاه گردد. از این معمولا آنرا با سایر کودها مخلوط میکند. استفاده از کودهای مرغی در مناطقی که دارای خاک یا آب شور میباشند نیز، باید با احتیاط توصیه گردد.
مقدار استفاده از کودهای دامی:
اگرچه استفاده از کودهای دامی فوائد زیادی دارد ولی استفاده بیش از اندازه از آن و یا استفاده از کودهای دامی نامناسب میتواند ضررات جبران ناپذیری را به خاک وارد کند. مقدار مورد استفاده بر حسب نوع کود و شرایط آب و خاک باید تعیین گردد در غیر این صورت میتواند منجر به افزایش شوری خاک گردد که امروزه یکی از معضلات اصلی کشاورزی در بیشتر نواحی ایران است.
علاوه بر افزایش شوری خاک، در صورت استفاده از کودهای دامی فراوری نشده، بسیاری از بذور علف هرز، باکتری، قارچ و نماتدهای بیمارگر، آفات خاکزی و … میتواند وارد زمین شده و باعث ایجاد خسارت و اعمال هزینه اضافی به کشاورز گردد. بدین منظور حتما باید از فراوری کود دامی قبل از انتقال به زمین اطمینان حاصل کرد. مدت زمان و دمای کود در حین فراوری عامل مهمی در از بین بردن این عوامل خسارتزا میباشد. به طور مثال برخی از بذور علف هرز به دمای بالای ۵۵ درجه سانتیگراد و حداقل به مدت ۳۰ روز نیاز دارند. از این رو امروزه فراوری کودهای دامی امری لازم و البته زمانبر است.
منبع: زریندان جنوب